Βρίσκεται σε εξέλιξη σε επίπεδο υπουργών Περιβάλλοντος της ΕΕ και της κοινωνίας των πολιτών η συζήτηση σχετικά με την πολυαναμενόμενη αναθεώρηση του Κανονισμού Μπαταριών, η οποία παρουσιάζεται ως ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να υπόσχεται να διαθέσει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο ευρώ σε έργα που σχετίζονται με μπαταρίες.
Μπαταρίες: μια ευκαιρία μία φορά σε μια γενιά
Η εποχή μας έχει τους δικούς της κανόνες, που προσπαθούμε να παρακολουθήσουμε και πλέον πολλές είναι οι νέες προκλήσεις, με προτεραιότητα αυτές που διαγράφονται στον τομέα της έρευνας, της καινοτομίας και της ψηφιακής διακυβέρνησης με ορίζοντα την πράσινη ενεργειακή μετάβαση. Ένας από τους καταλύτες αυτής της μετάβασης, την επόμενη δεκαετία, θα είναι η τεχνολογία των μπαταριών, που στηρίζει τον εξηλεκτρισμό των μεταφορών και τη χρήση αξιόπιστων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Η οικονομική πρόκληση είναι σημαντική: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι η παγκόσμια ζήτηση μπαταριών θα πολλαπλασιαστεί επί 14 έως το 2030 σε σχέση με το επίπεδο του 2018, και η ΕΕ αναμένεται να αντιπροσωπεύει το 17 % αυτής της ζήτησης. Ο αριθμός των μπαταριών λιθίου αναμένεται να πολλαπλασιαστεί επί 700 μεταξύ 2020 και 2040.Για την αξιολόγηση του αντικτύπου της εφαρμογής της νέας νομοθεσίας στις θέσεις εργασίας και στις ανάγκες σε δεξιότητες, ο κανονισμός στηρίζεται κυρίως σε δύο μελέτες αναφοράς όπου η ανάπτυξη των δραστηριοτήτων συλλογής και ανακύκλωσης μπαταριών φαίνεται ότι θα έχει αντίκτυπο στη δημιουργία άμεσων και έμμεσων θέσεων εργασίας: περίπου 850 θέσεις εργασίας με ποσοστό ανακύκλωσης 55 % και 5 500 θέσεις εργασίας με ποσοστό 75 %.
Αντίθετα, σύμφωνα με μελέτη του οργανισμού RREUSE, η δραστηριότητα επισκευής και επαναχρησιμοποίησης μπαταριών δημιουργεί 5 έως 10 φορές περισσότερες θέσεις εργασίας σε «ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης» από τη δραστηριότητα συλλογής και ανακύκλωσης, γεγονός που εγείρει το ζήτημα των πολιτικών διακυβευμάτων των μέτρων που προωθούν τον κλάδο συλλογής και ανακύκλωσης σε σχέση με τον κλάδο επισκευής και επαναχρησιμοποίησης των μπαταριών.
Ένα είναι βέβαιο. Ότι για να βελτιστοποιηθεί η βιωσιμότητα και η χρήση των μπαταριών θα πρέπει να καλυφθεί το υπαρκτό σημαντικό έλλειμμα δεξιοτήτων, το οποίο αφορά, κατά βάση, στον αργό ρυθμό προώθησης του οικολογικού σχεδιασμού των μπαταριών. Εάν θέλουμε να βελτιωθούν οι επενδύσεις στην παραγωγική ικανότητα βιώσιμων μπαταριών, υπό το πρίσμα των κοινωνικών και περιβαλλοντικών κινδύνων, είναι αναγκαίο τα σχετιζόμενα με τις μπαταρίες σχέδια να ευθυγραμμιστούν με την ταξινομία της ΕΕ για τις βιώσιμες δραστηριότητες, με συνεκτίμηση του προγράμματος InvestEU.
Σε κάθε περίπτωση, η χρήση των μπαταριών αναμένεται να συμβάλει στους ευρωπαϊκούς στόχους της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα, με βάση την εδραίωση μιας στρατηγικής αυτονομίας. Δηλαδή μιας στρατηγικής που θα παρέχει και τα νομικά μέσα που θα επιτρέψουν την αναγκαία ομαδοποίηση των αυτοκινητοβιομηχανιών, των βιομηχανιών πρώτων υλών και των χημικών βιομηχανιών μέσω ενός σχεδιασμού που θα βασίζεται στο 100 % σε ευρωπαϊκές αλυσίδες μονάδων παραγωγής μπαταριών, οι οποίες άλλωστε αναμένεται να ξεκινήσουν να λειτουργούν το 2021 ή το 2022. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει ότι μέσα σε μια πενταετία η ΕΕ θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει έως και το 80 % των αναγκών της, λαμβάνοντας υπόψη και την πρόοδο που σημειώθηκε για τους συσσωρευτές από το 2017 έως σήμερα.
Με βάση τα παραπάνω ας φωτίσουμε τη συζήτηση, που βρίσκεται σε εξέλιξη σε επίπεδο υπουργών Περιβάλλοντος της ΕΕ και της κοινωνίας των πολιτών, σχετικά με την πολυαναμενόμενη αναθεώρηση του Κανονισμού Μπαταριών, η οποία παρουσιάζεται ως ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να υπόσχεται να διαθέσει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο ευρώ σε έργα που σχετίζονται με μπαταρίες. Η πρόταση περιλαμβάνει εναρμονισμένους και περισσότερο φιλόδοξους κανόνες για τις ίδιες τις μπαταρίες, τα κατασκευαστικά τους στοιχεία, τα απόβλητα και τα ανακυκλώσιμα υλικά και φιλοδοξεί να καλύψει ολόκληρο τον κύκλο ζωής των μπαταριών: Από τις μεταφορές και την αποθήκευση ενέργειας έως τα smartphones, αλλά και την ενίσχυση της αγοράς βιώσιμων μπαταριών, επιχειρώντας να μειώσει σημαντικά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τους κινδύνους της ολοένα και πιο ηλεκτροφόρας και ψηφιακής οικονομίας μας.
Αν και οι στόχοι της αναθεώρησης του Κανονισμού Μπαταριών βαίνουν προς την ορθή κατεύθυνση, αυτή της ενίσχυσης της βιωσιμότητας των μπαταριών σε όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, απαιτείται παράλληλα η διασφάλιση των ελάχιστων απαιτήσεων βιωσιμότητας για τις μπαταρίες που διατίθενται στην εσωτερική αγορά της ΕΕ, η κατοχύρωση της αύξησης της ανθεκτικότητας της αλυσίδας εφοδιασμού μπαταριών στην ΕΕ, με βάση την κυκλική οικονομία και τη μείωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής των μπαταριών.
Στην ως άνω βάση, με την ευκαιρία της ανοικτής συζήτησης, οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ και οι ενδιαφερόμενοι φορείς συμβάλλουν με προτάσεις που εμπλουτίζουν το αρχικό κείμενο της πρότασης, ώστε η ανάπτυξη αλυσίδας παραγωγής βιώσιμων μπαταριών να ανταποκρίνεται στην τήρηση των ενωσιακών προτύπων για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία και να εξασφαλίζεται η προστασία των εργαζομένων που έρχονται σε επαφή με τις μπαταρίες και τις ανακυκλώσιμες πρώτες ύλες που αποτελούν τις βιομηχανικές μπαταρίες ή τις μπαταρίες οχημάτων.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (OSHA), με έδρα το Μπιλμπάο, έχει εκπονήσει πραγματογνωμοσύνες σχετικά με το θέμα, οι οποίες είναι αναγκαίο να ληφθούν υπόψη, ώστε ο κανονισμός να επιφέρει τις κατάλληλες ρυθμίσεις. Επομένως, θα πρέπει να ενισχυθεί και ο ρόλος του οργανισμού OSHA.
Παράλληλα, για τη βελτίωση της βιωσιμότητας, της ποιότητας και της ασφάλειας των προϊόντων και των διαδικασιών και για τη μείωση του κόστους απαραίτητες είναι η έρευνα και η καινοτομία όσον αφορά, κατά προτεραιότητα τις μπαταρίες, με μια ολιστική προσέγγιση στο σύνολο της αλυσίδας αξίας των μπαταριών και με σημαντικές και συνεχείς επενδύσεις, που θα καλύπτουν τις προτεραιότητες έρευνας τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
Το πιο βασικό όμως είναι να υποστηριχθεί η έρευνα και η ανάπτυξη όσον αφορά στον οικολογικό σχεδιασμό, ενδεχομένως με τη μορφή ενός σημαντικού έργου κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, ώστε να βελτιστοποιηθεί η ανάκτηση των μπαταριών, με τον αναπροσανατολισμό τους, αν είναι εφικτό, προς την ανανέωση, προς μια δεύτερη χρήση με καλύτερη ανάκτηση των κατασκευαστικών στοιχείων τους. Οι διαδικασίες που θα εφαρμοστούν θα πρέπει να είναι βελτιστοποιημένες από περιβαλλοντικής άποψης, να διασφαλίζουν την ασφάλεια των εργαζομένων και να καταλήγουν σε ένα οικονομικό μοντέλο το οποίο θα συμβάλλει στη συνέχιση αυτής της δραστηριότητας στο ευρωπαϊκό έδαφος. Σκοπός είναι, ιδίως, να εφαρμοστούν ανταγωνιστικές βιομηχανικές διαδικασίες που θα επιτρέψουν την παραγωγή υλικών κατάλληλης ποιότητας για την κατασκευή μπαταριών μέσω ανακύκλωσης, με μεγαλύτερη στήριξη στις επιχειρήσεις που λειτουργούν με ολοκληρωμένο τρόπο, σε κλειστό βρόχο.
Η πίεση που ασκείται από πλευράς των περιβαλλοντικών οργανώσεων που δρουν σε επίπεδο ΕΕ αποσκοπεί σε μια πιο φιλόδοξη στάση των εθνικών κυβερνήσεων, ώστε η πρόταση της Ε. Επιτροπής να αποτελέσει ένα ολοκληρωμένο και δεσμευτικό κανονισμό που θα προωθεί την παραγωγή μπαταριών υψηλής ποιότητας και απόδοσης, την ανάπτυξη και χρήση του δυναμικού των πρώτων υλών για τις μπαταρίες στην ΕΕ, τόσο των πρωτογενών όσο και των δευτερογενών, θα διασφαλίζεται η παραγωγή τους με αποδοτικό και βιώσιμο τρόπο με παράλληλη διαμόρφωση μιας λειτουργικής αγοράς για τις δευτερογενείς πρώτες ύλες και τις σχετικές βιομηχανικές διαδικασίες.
Πράγματι, αυτή είναι μια στιγμή μιας μοναδικής ευκαιρίας σε μια γενιά για:
την εισαγωγή απαιτήσεων κατασκευής που θα διασφαλίζουν τη βέλτιστη απόδοση και τη δυνατότητα αντικατάστασης, αποσυναρμολόγησης, επισκευής και επαναχρησιμοποίησης
τη διασφάλιση ότι οι κανόνες για το αποτύπωμα άνθρακα θα παρακινούν την πραγματική χρήση πράσινης ενέργειας από τον πραγματικό κόσμο με ανεξάρτητη επαλήθευση των δεδομένων της βιομηχανίας, ιδίως από τρίτες χώρες
την εξασφάλιση καλύτερης συλλογής χρησιμοποιημένων μπαταριών με την εισαγωγή συστήματος επιστροφής καταθέσεων για φορητές μπαταρίες, στόχων συλλογής αποβλήτων και κινήτρων για τη συλλογή ηλεκτρικών μπαταριών οχημάτων, συμπεριλαμβανομένων ελαφρών μεταφορικών μέσων
την εφαρμογή υποχρεωτικών δοκιμών για να προσδιοριστεί κατά πόσον είναι τεχνικά εφικτό και οικονομικά εύλογο να επαναχρησιμοποιείται ένας συσσωρευτής
την θέσπιση αυστηρότερων στόχων ανάκτησης υλικών μπαταρίας, ειδικά για το λίθιο, και ευθυγράμμισή τους με τις τρέχουσες βέλτιστες πρακτικές
την επιβολή μιας αποτελεσματικής σταδιακής κατάργησης των μπαταριών μίας χρήσης με την αντικατάστασή τους με επαναφορτιζόμενες μπαταρίες όποτε είναι σαφώς μια προτιμώμενη επιλογή
την εξασφάλιση της δεοντολογικής προμήθειας πρώτων υλών σε όλα τα στάδια της κατασκευής μπαταριών
την πρόβλεψη φιλόδοξων στόχων και κοινής μεθοδολογίας για τον υπολογισμό και την επαλήθευση του ανακυκλωμένου περιεχομένου που χρησιμοποιείται στην παραγωγή μπαταριών, διασφαλίζοντας ότι μόνο τα ανακυκλώσιμα μετά τον καταναλωτή από χρησιμοποιημένες μπαταρίες περιλαμβάνονται στον υπολογισμό
Σε κάθε περίπτωση ο Κανονισμός, παράλληλα με τη μείωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων, θα πρέπει να συμβάλει και στον υπεύθυνο εφοδιασμό, στην προώθηση της αποδοτικής χρήσης των πρώτων υλών και των ανακυκλωμένων υλικών, στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των μπαταριών, στη μείωση των κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία και την ποιότητα του περιβάλλοντος και στη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών των ενδιαφερόμενων πληθυσμών, όπως ορθά αναφέρεται και στο προοίμιο της σχετικής πράξης. Μέτρα που πρέπει να ενισχυθούν και να εφαρμοστούν το συντομότερο, ώστε να αποφευχθεί, τόσο η αύξηση της τεχνολογικής, βιομηχανικής και ενεργειακής εξάρτησης των χρηστών μπαταριών στην ΕΕ έναντι των Ασιατών ή Αμερικανών παραγωγών, όσο και η μετεγκατάσταση των ευρωπαϊκών εργοστασίων παραγωγής αυτοκινήτων προς όφελος των εργοστασίων τρίτων χωρών στις περιοχές που βρίσκονται κοντά σε μονάδες παραγωγής μπαταριών, με οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές αρνητικές συνέπειες.
Και επειδή πρόκειται για συμφέροντα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, θα πρέπει να είναι σαφής ο τρόπος με τον οποίο η ΕΕ προτίθεται να επαληθεύσει και να εφαρμόσει τις απαιτήσεις σχετικά με το αποτύπωμα άνθρακα, τα επίπεδα ανακυκλωμένου περιεχομένου, αλλά και εκείνες που αφορούν στην αλυσίδα εφοδιασμού, εφαρμόζοντας αυστηρά μέτρα συμμόρφωσης για τα εισαγόμενα προϊόντα, προκειμένου να αποφευχθεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός εκτός Ευρώπης.
Ένα κρίσιμο ζήτημα είναι επίσης η επίτευξη του στόχου αύξησης της βιωσιμότητας των μεταφορών, καθώς το στρατηγικό σχέδιο δράσης για τους συσσωρευτές δεν θα μπορέσει να επιτευχθεί χωρίς τον περιορισμό του ενεργειακού ελλείμματος στην ΕΕ και τη δημιουργία μιας αλυσίδας αξίας για τους συσσωρευτές. Άλλωστε, η απαλλαγή των μεταφορών από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και η μετάβαση προς την καθαρή ενέργεια αποτελούν μια από τις βασικές πτυχές της τρίτης δέσμης μέτρων για την κινητικότητα, την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τη στρατηγική για βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα. Και επειδή η πρωτοβουλία αυτή εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία θα πρέπει να αποδοθεί η δέουσα προσοχή ώστε η ευρωπαϊκή πλατφόρμα των φορέων της κυκλικής οικονομίας να επιτελέσει έναν ουσιαστικό ρόλο στην επικοινωνία σχετικά με αυτά τα θέματα
Σημαντικό είναι να δημιουργηθεί ένα κατάλληλο σύστημα που θα πληροφορεί τους τελικούς χρήστες για την ποιότητα των διαθέσιμων στην αγορά μπαταριών το οποίο και θα βοηθά τους καταναλωτές να αντιληφθούν καλύτερα τον ρόλο τους στη συλλογή των αποβλήτων που συνδέονται με τις μπαταρίες. Βεβαίως, ο καλύτερος τρόπος για να υπάρχει εγγύηση ότι οι μπαταρίες που κατασκευάζονται είναι «καθαρές» είναι η τήρηση των περιβαλλοντικών προτύπων και κανόνων της ΕΕ, σύμφωνα, λόγου χάρη, με την προσέγγιση της κυκλικής οικονομίας που εκτείνεται από το ορυχείο έως το τέλος του κύκλου ζωής των μπαταριών και αυτό είναι ένα ζήτημα ζωτικής σημασίας. Οι δύο κύριες παράμετροι που λαμβάνονται υπόψη για να οριστεί η κρισιμότητα είναι η οικονομική σημασία και ο κίνδυνος εφοδιασμού και αυτές θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη όσον αφορά στις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας που περιέχονται στις μπαταρίες, όπως το λίθιο, το κοβάλτιο, ο φυσικός γραφίτης, το αντιμόνιο, κλπ. Εδώ μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο η πρόταση κανονισμού της Επιτροπής που αφορά στη συνεκτίμηση των ζητημάτων των πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας που χρησιμοποιούνται στις μπαταρίες, όπως ορίζονται στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 3ης Σεπτεμβρίου 2020 «Ανθεκτικότητα ως προς τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας: Χαρτογραφώντας την πορεία προς μεγαλύτερη ασφάλεια και βιωσιμότητα».
Έτσι βλέπουμε πόσο δυναμικά μπαίνουν πλέον στη ζωή μας τα ζητήματα της αποθήκευσης ενέργειας, που αποτελεί στρατηγική πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου, εκτός των άλλων, να διασφαλιστεί με μόνιμο τρόπο η ασφάλεια εφοδιασμού και μια βιώσιμη αγορά ενέργειας, τόσο από άποψη τεχνική όσο και προϋπολογισμού. Επειδή όμως η αποθήκευση της ενέργειας μπορεί να συνεπάγεται, παράλληλα με τα πλεονεκτήματα, σημαντικό χρηματικό, περιβαλλοντικό και υγειονομικό κόστος, είναι αναγκαία μια συστηματική μελέτη επιπτώσεων, προκειμένου να αξιολογηθεί όχι μόνον η ανταγωνιστικότητα των τεχνολογιών, αλλά και ο αντίκτυπός τους στο περιβάλλον και την υγεία, καθώς και η αξιολόγηση των συνεπειών των εν λόγω τεχνολογιών επί της δημιουργίας δραστηριοτήτων και θέσεων εργασίας.
Σε κάθε περίπτωση πριν από την κανονιστική εναρμόνιση μεταξύ των κρατών μελών στον τομέα της αποθήκευσης ενέργειας, θα πρέπει να δρομολογηθεί ένας δημόσιος διάλογος σε ολόκληρη την Ευρώπη σχετικά με το ζήτημα, προκειμένου οι πολίτες και η κοινωνία των πολιτών στο σύνολό της να εξοικειωθούν με την ενεργειακή μετάβαση και να μπορέσουν να επηρεάσουν τις μελλοντικές επιλογές στον τομέα των τεχνολογιών αποθήκευσης της ενέργειας. Η ποιότητα της σήμανσης των μπαταριών θα πρέπει να συμβάλει σε αυτό.
Άρθρο της Μαργαρίτας Καραβασίλη
Πηγή: ecopress
